Më 10 qershor të vitit 1999, presidenti Bill Clinton i është drejtuar kombit nga Zyra Ovale derisa ka shpallur fitoren në luftën e Kosovës: “Sonte për herë të parë gjatë 79 ditëve, qiejt mbi Jugosllavi janë të qetë. Armata dhe policia serbe po tërhiqen nga Kosova. Një milion burra, gra dhe fëmijë të dëbuar nga toka e tyre, po bëhen gati të kthehen në shtëpi.
Kërkesat e bashkësisë së unifikuar ndërkombëtare janë përmbushur”. Për presidentin Clinton, suksesi pas shumë hapave dhe llogaritjeve të gabuara në fazat e hershme të luftës, kanë shfajësuar lidershipin, por edhe gatishmërinë për të përqafuar një kombinim të forcës dhe diplomacisë. Kushtet e pranuara nga presidenti jugosllav Slobodan Millosheviq janë caktuar pas shumë javëve të diplomacisë së dështuar torturuese mes treshes së negociatorëve: zëvendës sekretarin amerikan të shtetit Strobe Talbott, presidentin finlandez Martti Ahtisaari dhe emisarit special rus Viktor Chernomyrdin. Edhe pse këta diplomatë ende duhej të finalizonin një marrëveshje rreth asaj se si dhe nëse forcat ruse do të marrin pjesë në misionin paqeruajtës së NATO-s në Kosovë dhe ekipi rus shpesh dukej i ndarë gjatë ditëve finale të bisedimeve, humori në Shtëpinë e Bardhë të Clintonit ishte tundues.
Secili ndjente sikur kishte shmangur një plumb. Por në Rusi, negociatorët amerikanë janë zgjuar në një rrethanë ngjarjesh më të zymta. Në orën 01 të mëngjesit të datës 11 qershor, dhoma e qetë e hotelit të gjeneralit George Casey në hotelin “Marriot” në Moskë, ishte trazuar nga rënia e ziles së telefonit. Lajmi urgjent: Batalioni 186 rus i paqeruajtësve në Bosnje, ishte bërë gati të lëviz dhe dukej se ata do të niseshin për Kosovë, me shpresën se do t’ia arrinin të mundin marshin e paqeruajtësve të NATO-s të cilët duhet të hynin në Kosovë. Kjo lëvizje kishte nxitur planifikim të nxituar të kontingjenteve në selinë e NATO-s.
“Rreziku ishte se nëse rusët hyjnë të parët, ata do të marrin sektorin e tyre”, kishte thënë komandanti ushtarak i NATO-s, gjenerali Wesley Clark, duke nxjerrë në pah rrezikun potencial që rusët të ndajnë Kosovën “dhe pastaj ne do të humbnim kontrollin e NATO-s në misionin e atjeshëm”. Në një takim në mëngjes midis zyrtarëve ushtarakë rusë dhe amerikanë, oficerët rusë nga ana e tyre ishin të vetëkënaqur dhe agresivë, ku njëri prej gjeneralëve kishte deklaruar: “Ne nuk duhet t’i kërkojmë NATO-s për leje. Ne kemi të drejtë të veprojmë. Nëse NATO-ja ka për qëllim të sjellë 50.000 njerëz në Kosovë, ne do të sjellim 10.000”.
Kur zyrtarët amerikanë kishin përmendur trupat në lëvizje në Bosnje, gjeneralët rusë dukeshin sikur macja që ka ngrënë kanarinën. Në të njëjtin moment, diplomatët rusë iu afruan ministrave të jashtëm të Ukrainës dhe Hungarisë me një kërkesë të ulët, për lejim të fluturimit të gjashtë avionëve transportues rus IL-76, që ishin drejtuar për Ballkan. Rusët kishin neglizhuar që të informojnë homologët e tyre diplomatik se avionët ishin të mbushur me paratrupa të elitës ruse që do të vendoseshin në Kosovë. Zyrtarët hungarezë kishin dhënë leje për atë që mendonin se ishte një kërkesë rutinë, por ukrainasit ishin menjëherë të dyshimtë.
‘Kjo do të bëhet para se të arrish në aeroport’
Në Ministrinë e Jashtme ruse, Talbott dhe ekipi i tij u ulën me Vladimir Putinin. Si Këshilltar për Siguri Kombëtare, Putin kishte qenë pothuajse i padukshëm gjatë pjesës më të madhe të luftës në Kosovë, por sfondi i inteligjencës së tij do të ishte veçanërisht i rëndësishëm në orët dhe ditët që pasuan. Edhe pse një dorë e vjetër e Rusisë, Talbott nuk kishte shumë shanse për të bashkëvepruar me Putinin në të kaluarën dhe kishte zbuluar se ai me siguri kishte bërë një prezantim më pozitiv se sa shumë nga bashkëkohësit e tij.
Ai ishte i aftë dhe urban dhe ai filloi fjalimin e tij me mirësjellje duke lavdëruar rolin Talbottit në diplomaci. Talbott kuptoi tendosjen e rëndë që fushata ajrore e NATO-s kishte vendosur në marrëdhëniet SHBA-Rusi, por vuri re sinjalet “e çuditshme dhe ogurzi” të cilat po i merrte në lidhje me një vendosje të mundshme të njëanshme të forcave ruse në Kosovë. Talbott kishte planifikuar të fluturojnë jashtë Moskës rreth mesditës dhe ai i kërkoi Putinin sqarime në lidhje me qëndrimin e Rusisë. Putin e kishte siguruar, duke theksuar se “bashkëpunimi ushtarak do të vazhdojë të jetë 100 për qind”. Talbott i kishte quajtur komentet e Putinit si “muzikë për veshët e mi” dhe përsëri kishte bërë presion për një qëndrim sqarues, pasi ai ishte planifikuar për të informuar ambasadorët e NATO-s më vonë gjatë ditës.
Putini i premtoi se do ta lëshonte një deklaratë: “Kjo do të bëhet para se të arrish në aeroport”, tha ai. Në orën 12:30, avioni amerikan u ngrit nga Moska. Siç kishte deklaruar njëri prej negociatorëve amerikan: “Ishte shija ime e parë e Vladimir Putinit. Neve na është thënë nga Putini një orë më herët se derisa ne të arrijmë në aeroport, ai do ta lëshojë një deklaratë, me të cilën do të siguronte botën se ata nuk do të shkonin në Kosovë. Unë enee po e pres atë deklaratë”.
‘Zotëri, unë nuk do ta nis Luftën e Tretë Botërore për ju’
Situata shumë shpejt kishte eskaluar. Ndërsa ushtria serbe kishte filluar të largohej nga Kosova, NATO-ja dhe rusët bëheshin gati të hynin brenda. Konvoi i forcave ruse kishte kaluar nga Bosnja në Serbi, duke ekspozuar shenjën e fitores serbe me tre gishta derisa përcilleshin në autostradë: ata ishin nisur për në aeroportin e Sllatinës në Kosovë. Shërbimet ushtarake dhe të inteligjencës ruse kishin vendosur në mënyrë të qartë se shtytja e forcave të tyre dhe ndryshimi i fakteve në terren, ishin mënyrat më të mira për të rimarrë atë që ishte humbur në tavolinën e bisedimeve. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, kur presidenti Clinton i kishte telefonuar presidentit rus Boris Yeltsin për të ngritur shqetësimet e tij rreth këtyre veprimeve, Yeltsin ishte i hallakatur, i përsëritshëm dhe gati inkoherent.
Ai e kishte përsëritur disa herë se ai dhe Clinton, me askënd tjetër i pranishëm, duhej të takoheshin në një “anije, një nëndetëse, apo ndonjë ishull, në mënyrë që askush të mos të na shqetësojë… askush tjetër nuk mund ta bëjë këtë”. Clintoni i shqetësuar kishte mbetur i habitur. “Ishte biseda telefonike më bizare mes Yeltsin dhe Clinton në gjashtë vite e gjysmë dhe kjo thoshte shumë”, ka thënë Talbott. Administrata frikohej se Yeltsin e kishte humbur kontrollin e qeverisë dhe avioni i Talbottit kishte bërë një kthesë të papritur për t’u kthyer në Moskë.
Në Evropë, Gjenerali Clark kishte bërë presion për të bllokuar rrugën pranë aeroportit të Sllatinës me helikopterët Apache dhe kërkonte autorizimin që të pengojë dhe rrëzojë avionët rus nëse ata do të tentonin të sillnin paratrupa kundër vullnetit të NATO-s. Gjenerali britanik Michael Jackson, i cili dëshironte thjeshtë të rrethonte forcat ruse në Sllatinë dhe t’i izolonte ata, nuk i ishte bindur Clarkut, duke i thënë: “Zotëri, unë nuk do ta fillojë Luftën e Tretë Botërore për ty”. Dhe falë ndihmës së Ukrainës dhe Hungarisë, rusët nuk kishin arritur të marrin lejet për fluturim në zonën e tyre, kështu që nuk kishin mundësi të përforconin pozitat e tyre dhe kontingjenti i vogël rus, në masë të madhe ishte margjinalizuar në aeroport, derisa ishte arritur një marrëveshje për pjesëmarrjen e tyre në misionin e gjerë paqeruajtës. Situata nuk kishte shpërthyer.
Prestigji i Putinit
Vetëm disa muaj më vonë, Vladimir Putin do të bëhej president i Rusisë dhe përpjekjet për të shtyrë trupat në Kosovë para NATO-s, ishin bërë disi si shabllon për aksionet e tij në të ardhmen. Në vend që të konkludonte se operacioni ka qenë një fiasko i rrezikshëm, ai kishte parë një plan i cili do të kishte sukses po qe se nuk do të pengohej nga nevoja për të marrë leje për fluturim nga shtetet të cilat dikur ishin aleat të fuqishëm të saj si Rumania, Hungaria dhe Ukraina.
Ai donte të konkludonte se edhe pse Rusia ishte e dobët në tavolinën e bisedimeve në krahasim me SHBA-të dhe Bashkimin Evropian, ai ende ka mundur të arrinte qëllimet e tij strategjike, duke qenë i gatshëm të përqafonte aventurën e cila gjithmonë ka qenë shenjë dalluese e KGB-s dhe pasardhësit të saj, FSB-s. Ndërsa Putin disa ditë më vonë argumentonte me Talbottin në Moskë për të justifikuar planin për aeroportin në Kosovë, dëmi në marrëdhëniet amerikano-ruse, ishte shumë më i vogël se sa që kishte bërë në prestigjin e presidentit Yeltsin. Dhe prestigji nënkupton shumë për Vladimir Putinin.
E tërë karriera e tij deri në atë pikë, ishte ndërtuar me kundërshtimin e tij të fuqishëm kundër shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, ngecjet në reformat ekonomike dhe politike nën sundimin e Yeltsin dhe pohimit se Moska ka rrëshqitur që të bëhet super-fuqia e dytë në botë. Për Putinin, kthimi i sigurt në kohën sovjetike ishte përmes udhëheqjes autoritare dhe centralizimit të pushtetit përreth vetes. Putin dëshironte të bënte një vazhdim të një filmi, Bashkimit Sovjetik, edhe përkundër faktit se askush nuk ishte i kënaqur me pjesën e parë të këtij filmi.
Qartë, përvoja e Kosovës në mënyrë direkte ka nxitur gatishmërinë e Putinit për të intervenuar në emër të forcave separatiste në Moldavi dhe për të pushtuar Gjeorgjinë në vitin 2008. nëse Rusia ka mundur të ngreh NATO-n në maje të takeve me disa qindra trupa në Kosovë, vetëm paramendojeni se çfarë mund të bënte përgjatë kufijve të ruajtur shumë dobët. Presidenti Putin duket se llogarit se e vetmja mënyrë për të ngadalësuar tërheqjen gravitacionale të Perëndimit dhe vazhdimit të integrimit evropian, është që të shfrytëzojë enklavat ruse brenda ish shteteve sovjetike, si tentim për t’i shtyrë këto vende në përqafim të sërishëm të Moskës.
Këto taktika kanë qenë tejet efektive në afat të shkurtër, por për një analist të inteligjencës, hapat e Putinit kanë qenë të dështuara në afat të gjatë. A do të përfitoj nga kjo ekonomia ruse apo sistemi politik duke nxitur disa provinca separatiste të ndahen nga kryeqendrat e tyre kombëtare? A do t’i duhet kjo Moskës për të bindur një pjesë të gjerë të Evropës se modernia dhe prosperiteti shtrihet në Perëndim dhe forca e ashpër dhe ndarja sociale shtrihet në Lindje? Dhe çfarë ndodh me ekonominë shtrënguese ruse dhe fuqinë politike kur çmimet e naftës të fillojnë të bien?
Ajo çfarë SHBA-të mund të mësojnë pushtimi i dështuar i Kosovës nga ana e Rusisë, duhet të ofrojë një pamje për SHBA-n dhe aleatëve e saj të NATO-s, se si të merren me Putinin. Gjenerali Jackson kishte një qasje të duhur, jo Gjenerali Clark. Uashingtoni nuk duhet të provojë të mund ushtarakisht Rusinë në Ukrainë apo Gjeorgji. Një luftë e nxehtë nuk është në interesin e askujt. Por Rusia mund të izolohet dhe mënyra më e mirë për Perëndimin për ta izoluar Putinin, është të përdor mjete moderne. Uashingtoni në mënyrë agresive duhet të ndjek parimin se një rrethojë në formë unaze ndaj lidershipit të Putin-it përmes sanksioneve dhe hulumtimit të taksave, transaksioneve dhe parajsave të sigurta financiare të tyre. Ne duhet më me kujdes të kufizojmë botën opulente që ata e banojnë.
Baronët hajna të Rusisë duhet të mendojnë dy herë para se të hyjnë në një avion dhe të shkojnë për vikend në një kazino të huaj dhe ata duhet ta kuptojnë se vendimet e Putinit do t’ju kushtojnë atyre si me para, ashtu edhe me mundësi. Uashington duhet të mohojë prestigjin e Rusisë se i përket G-8-esh apo të udhëheq tubime të mëdha ndërkombëtare. Ky do të ishte një hap simbolik, por ne e dimë se Putini brengoset për simbolizmin dhe se si Rusia shihet në skenën botërore.
Duke u shtirur kinse po rigjen artefaktet antike nga Deti i Zi dhe duke pozuar me gjoks lakuriq i veshur me veshje gjuetie para fotografëve, nuk mund të konsiderohen si aksione të një njeriu i cili nuk brengoset se çfarë mendojnë të tjerët për të dhe vendin e tij. Përfundimisht, SHBA-të dhe Bashkimi Evropian duhet të përqafojnë modernen, demokracinë dhe përmbajtjen nga përgjigja të cilat në rend të parë i kanë bërë ato si vende tërheqëse për Evropën Lindore. Putini në fund mund ta okupojë Krimenë, por ai me siguri se do të humbë shumë më shumë në proces. Dhe si shembull, trupat e fundit ruse e kanë braktisur Kosovën në vitin 2003, pesë vite para pavarësisë së këtij vendi. /Zëri/
Autor: John Norris is the Executive Director of the Sustainable Security and Peacebuilding Initiative at the Center for American Progress.
Nessun commento:
Posta un commento